Lebiedzin

Obszar dzisiejszej wsi był zagospodarowywany już w początkach XVI wieku, zaraz po przejściu tych obszarów na własność Teodora Chreptowicza. Według pierwotnego nadania (z 1506 roku) dla Chreptowicza tutejsza rzeczka stanowiła granicę dóbr krasnoborskich, jednak w 1522 roku król Zygmunt Stary nadał Chreptowiczowi oba brzegi rzeczki Lebiedziny i Bobry oraz „pozwolił dla lepszego przejazdu z dworu Lipska do puszczy zbudować na rzece Lebiedziance groblę, a także młyn”.[1] Zatem to właśnie Lebiedzin należy do najstarszych osad w ramach dóbr krasnoborskich (sztabińskich). Początkowo była to osada gospodarcza, młynarska. Wioska powstała w ostatnich latach XVI wieku założona przez Adama Iwana Chreptowicza, początkowo liczyła 30 włók gruntów.[2]

Nazwa wsi pochodzi od słowa białoruskiego lebiedź, czyli łabędź[3].

W 1627 roku pleban z Krasnegoboru zamienił folwark we wsi Krzywa (obecnie nie istnieje, leżała koło Sztabina nad rzeką Krzywą) na część wsi Lebiedzin.[4]. Od tej pory Lebiedzin był podzielony między Chreptowiczów i plebana krasnoborskiego.

Dobra krasnoborskie w kolejnych wiekach znane były z rozwoju przemysłu i to właśnie tutaj tenże przemysł się narodził. Po potopie szwedzkim pobliską Puszczą Perstuńską zarządzała pani Butleorowa, gospodarna pani, która rozwijała rudnie, czyli miejsca, gdzie pozyskiwano i w prymitywny sposób przerabiano rudy żelaza na żelazo. Wzorem Butlerowej tego typu działalnością zajęli się też okoliczni właściciele ziemscy, w tym Chreptowiczowie. Pierwszą rudnię w pobliżu tej wsi notuje się już w 1662 roku.[5]

Po Butlerowej Puszczą Perstuńską zarządzali kameduli wigierscy, którzy to oskarżyli w 1689 roku Chreptowiczów o bezprawne zabranie gruntów leśnych z ich majątku oraz założenie Rudy Lebiedzińskiej. Nie znamy wyroków sądów w tej sprawie, lecz spory w rejonie tej wsi ciągnęły się bardzo długo. Również w latach 1693, 1708 i 1714 toczyły się sprawy sądowe o 2 mile lasu, o które to Chreptowicze mieli uszczuplić Puszczę Perstuńską w rejonie Lebiedzina.

Nazwę miejscowości zapisywano rozmaiciem w 1744 roku Lebiedźin, w 1784 Lebiedzin, w 1795 Lebiedyn, dopiero w XIX wieku ustaliła się nazwa współczesna.

Jak wspomniano Lebiedzin był podzielony między Chreptowiczów i plebana, tak też było w XVIII wieku i w pierwszej połowie XIX wieku. Cały czas rozwijano tutaj przemysł, w końcu XVIII wieku miejscowa rudnia została rozbudowana.[6]

Taki obraz wsi przedstawia opis parafii krasnoborskiej z 1784 roku: Lebiedzin- folwarczek mizerny trzech tylko ogrodników mający w sobie, do kościoła parafialnego krasnoborskiego należący, o kilka domów karczma jedna w tymże Lebiedzinie znajdująca się, należą do JW. JPana Chreptowicza, w wschodzie letnim pół ćwierci mili.[7]

Jak widać wioska była niewielka i dosyć biedna. Znajdowały się tutaj trzy gospodarstwa chłopów plebańskich na niewielkich areałach ziemi (zagrodnicy). Istniała też karczma i kilka domów chłopskich należących do dóbr sztabińskich. Podobnie było również na początku XIX wieku. Według Tabelli Miast i Wsi wioska dzieliła się na dwie części, w jednej były 3 domy i 19 mieszkańców, ta część należała do plebana. Druga część wsi (dworska) liczyła 9 domów i 53 mieszkańców.[8] Jest to stan z lat dwudziestych. W następnych latach Karol Brzostowski zajął się zagospodarowaniem tej miejscowości. Widać to dokładnie na mapie z lat trzydziestych XIX wieku.

Lebiedzin na mapie z 1839 roku

Z mapy wynika, że istniało Jezioro Lebiedzin, zapewne był to sztuczny zbiornik wybudowany za czasów Brzostowskiego z tamą, przy której wybudowano młyn (brak przy wizytacji z 1784 roku), zaznaczono na tejże mapie (Mł Lebiedziński). Na południe od młyna istniał folwark plebański (Lebiedzin Xięzie). Po zachodniej stronie jeziora leżała Osada Lebiedzin Dworny, czyli własność Brzostowskiego. Po wschodniej części Lebiedzina istniała nowa miejscowość Osada Podborze, zapewne również własność Brzostowskiego. Brak tutaj jest karczmy, o której wspomina wizytacja z 1784 roku.

Pleban krasnoborski posiadał tutaj swoją plebanię. W 1819 roku posiadał 12 włók i 29 mórg gruntów ornych, 15 mórg łąk oraz 5 włók lasu[9]. Po 1864 roku władze państwowe przejęły większe majątki plebańskie.

W czasie uwłaszczenia ziemi dworskiej z połowy XIX wieku w powstały tu tylko 3 gospodarstwa na 170 morgach ziemi.[10] Słownik Geograficzny z 1884 roku wspomina również o trzech miejscowościach Lebiedzin Dworny, Księży i Podborze.[11]

W czasie spisu powszechnego z 1921 roku istniały tutaj 33 domy z 209 mieszkańcami.[12] W okresie międzywojennym nadal dawała o sobie znać historia tej wsi. Istniał nieformalny podział wsi na Lebiedzin Dworny i Księży. Władze państwowe, które były właścicielami dawnej ziemi plebańskiej sprzedały te grunty. [13]

[1] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa....., s. 75.

[2] Tamże, s. 157.

[3] Nazwy miejscowe......, tom VI, s. 38.

[4] Ryżewski G, Dzieje...., s. 36.

[5] Tamże.

[6] Wiśniewski J, Dzieje..... ,s. 245.

[7] Wernerowa W, Opisy...., s. 72.

[8] Tabella miast i wsi....., tom I, s. 261.

[9] Ryżewski G, Dzieje..... ,s. 74.

[10] Słownik Geograficzny....., tom XII, s. 48.

[11] Tamże, SG V, s. 110.

[12] Skorowidz miejscowości...., s. 7.

[13] 63/536/0/106 [...]kupno-sprzedaż gruntu miejscowość: Lebiedzin Księży (parcela Nr 3) gmina Sztabin [korespondencja, dobrowolna umowa]; 1926-1926, hasła indeksu: Lebiedzin Księży