Krasnybór

Początki osadnictwa w tym terenie sięgają XVI wieku. Początkowo istniała tutaj królewska Puszcza Krasnybór w ramach większej Puszczy Perstuńskiej, której granice wyznaczały rzeki Lebiedzianka i Biebrza oraz Wielkie Błota na północy i ostęp leśny Czarny Las na zachodzie. Tę właśnie Puszczę oraz inne obszary położone w obecnej Białorusi (Lipsk-Hołynka) nadano Teodorowi Chreptowiczowi w 1506 roku[1]. Ówcześnie teren ten nie był zamieszkały i zagospodarowany, zatem trudno było wyznaczyć dokładne granice.

Chreptowicze rozpoczęli osadnictwo w Puszczy Krasnybór po roku 1585. Jej właścicielem został wtedy Adam Iwanowicz Chreptowicz, światły i nowoczesny szlachcic. Rozpoczął on szeroką akcję kolonizacyjną, jednak przekraczał niejednokrotnie granice swoich dóbr i wkraczał w lasy królewskie. Zareagował na to leśniczy perstuński Piotr Wiesiołowski, który w 1590 roku złożył skargę na Chreptowicza, że ten „bezprawnie osadza wsie na miejscu wycinanego lasu i wyrabia towary leśne[2]. Król wysłał więc pismo upominające, jednak Chreptowicz oświadczył iż puszcza jest jego, a nie króla[3]. Król uznał w kolejnym liście jego prawo do puszczy, jednak oskarżył o przekroczenie granic. W efekcie w 1599 roku przybyła na miejsce komisja królewska, która ostatecznie ustaliła granice dóbr Chreptowiczów[4].

W tym samym czasie powstała osada w miejscu obecnego Krasnegoboru, z tym że początkowo zwano ją Przekopem. W Przekopie powstał folwark dworski[5]. Dowiadujemy się o niej z aktu uposażenia miejscowej parafii w dniu 27 VIII 1598 roku. Parafia była katolicka, zatem większość mieszkańców musiała pochodzić z Polski, głównie z Mazowsza. Wioska liczyła ówcześnie 27 włók[6], nie była największą wsią, jednak umiejscowienie tutaj parafii nadawało Przekopowi dużą rangę w Puszczy Krasnybór, tutaj też wybudowano dwór, siedzibę Chreptowiczów. Później ich siedziba została przeniesiona do Cisowa.

W Krasnymborze mieszkali zakonnicy, już w 1627 roku Adam Chreptowicz sprowadził tu zakonników reguły św. Bazylego, lecz jeszcze w tym samym roku w wyniku zarazy wymarła większość mieszkańców i zakonnicy przenieśli się w inne strony[7]. W 1661 roku. W 1661 roku Chreptowicze sprowadzili zakon bernardynów, ale i ci szybko przenieśli się w inne miejsce. Kolejnym zakonem byli dominikanie, którzy duszpasterzowali tutaj do XIX wieku. Opiekowali się rodowym kościołem Chreptowiczów i cudownym obrazem- Matką Boską Krasnoborską, prowadzili szkołę[8].

Według opisu Krasnoboru z 1784 roku to wieś w której kościół parafialny jest punktem względem którego czyni się opisanie całej parafii. Sama wieś należy do JW. JP Chreptowicza[9].

W 1827 roku w Krasnyborze istniało 27 domów ze 163 mieszkańcami.[10]

Krasnybór na mapie Królestwa Polskiego z 1839 roku (skala 1: 126 000).

W czasie uwłaszczenia ziemi dworskiej w połowie XIX wieku powstało tutaj 47 osad na 678 morgach gruntów.[11]

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego zamieścił następujący opis miejscowości: wieś i osada, powiat augustowski, gmina Sztabin, parafia Krasnybór. Leży przy zejściu się rzeki Łabędzianki [Lebiedzianki] z Jastrzębianką, o 2 wiorsty od ich ujścia do Biebrzym, na wzgórzach ponad błotami tej ostatniej. (...) Posiada kościół parafialny erygowany 1598 roku przed Adama Chreptowicza. Był tu klasztor dominikanów (....). Gdy w 1825 roku wymarli ostatni zakonnicy z funduszu klasztornych zbudowano kościół filialny w Sztabinie, a kościół podominikański w Krasnyborze stał się parafialnym. (....) obecnie wieś Krasnybór ma 51 domów, 356 mieszkańców, zaś osada 5 domów i 30 mieszkańców. Krasnybór stanowił część dóbr Sztabin, będacych własnością znanego filantropa Karola hrabiego Brzostowskiego, który zapisał cały majątek na rzecz włościan i oficjalistów tych dóbr. Parafia ma 6 380 mieszkańców.[12]

W początkach XX wieku Krasnybór był jedną z większych wsi w gminie Sztabin.
W 1921 roku notowano tutaj 67 domów i 377 mieszkańców, w tym 1 prawosławnego.[13]
W tym czasie działa tu już jednoklasowa szkoła powszechna z liczbą 90 dzieci. Rok później liczba uczniów przekroczyła 100 i szkołę przemianowano na dwuklasową. Liczba uczniów stale wzrastała i w 1930 roku przekroczyła liczbę 150, placówka stała się szkołą trzyklasową. Nauczycielami byli: Władysław Pauksztys, Eugenia Wasilewska, Stanisława Hornowa, Zofia Miedzińska, Zofia Szyperowa i J. Kryszyn.[14]

W latach 1925-1929 w tej wsi oraz w sąsiedniej miejscowości Ściokła przeprowadzono scalanie gruntów chłopskich.[15]


[1] Ryżewski G, Dzieje...., s. 25.

[2] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa...., s. 155.

[3] Tamże.

[4] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa...., s. 156.

[5] Ryżewski G, Dzieje...., s. 35.

[6] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa...., s. 157.

[7] Ryżewski G, Dzieje...., s. 77.

[8] Tamże, s. 83.

[9] Wernerowa W, Opisanie....., s. 72.

[10] Tabella miast i wsi....., tom I, s. 240.

[11] Słownik Geograficzny...., tom XII, s. 47.

[12] Słownik Geograficzny....., tom IV, s. 470-471.

[13] Skorowidz miejscowości...., s. 7.

[14] Jemielity W, Szkoły powszechne..., s. 21.

[15] 63/33/0/53 [...]scalenie gruntów wsi Krasnybór i Ściokła gminy Sztabin [..., korespondencja, protokoły, opis obszaru, scalenia, wykaz gospodarstw i właścicieli, decyzje, orzeczenia, uchwały, podania, wykazy podziału wspólnot, deklaracje]; 1925-1929