Historia
Historia - też atrakcja
Tereny obecnej Gminy Sztabin zamieszkiwali niegdyś Jaćwingowie. W 1506r. król Aleksander nadał część tych ziem rodowi Chreptowiczów (obecnie parafie Sztabin i Krasnybór). Tereny Puszczy Jaminy stanowiły dobra królewskie (obecnie parafia Jaminy).
Siedzibą Chreptowiczów był Krasnybór, gdzie wybudowali w latach 1584-1594 kościół i sprowadzili bazylianów, później dominikanów, którzy opiekowali się słynnym z cudów obrazem Maryi Panny z Dzieciątkiem.
Kościół Dominikański w Krasnymborze
Spadkobiercą dóbr Chreptowiczów był hr. Karol Brzostowski, który w latach dwudziestych XIX wieku stworzył tzw. Rzeczpospolitą Sztabińską. Uwolnił chłopów od pańszczyzny, unowocześnił rolnictwo (płodozmian, narzędzia), wprowadził reformy społeczne (kodeks karny, bezpłatne nauczanie, opiekę lekarską, system zabezpieczeń społecznych).
Dworek w Cisowie
Z zadłużonego, stojącego na krawędzi bankructwa majątku stworzył dobrze funkcjonującą instytucję. Wybudował zakłady przemysłowe, w tym hutę szkła, zakład metalurgiczny i kuźnię produkującą na potrzeby lokalne urządzenia rolnicze, nagrobki, wyroby gospodarstwa domowego.
Nagrobek wykonany w hucie
U schyłku życia, w uznaniu zasług swych poddanych, dobra swoje przekazał w testamencie Fundacji Sztabińskiej. Z funduszy Fundacji wybudowano m.in. kościół w Sztabinie, szkoły w Sosnowie, Kryłatce, Krasnoborkach i Sztabinie. Idee hrabiego są nadal żywe w społeczeństwie gminy. Działa Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Sztabińskiej im. Karola Brzostowskiego, a szkoła podstawowa w Sztabinie nosi jego imię, w niej też znajduje się izba tradycji z ekspozycją poświęconą patronowi.
Szkoła w Sztabinie
Ludność gminy dumna ze swych tradycji brała czynny udział w walkach narodowo-wyzwoleńczych. Z powstania styczniowego znana jest działalność pułkownika Konstantego Ramotowskiego „Wawra” i jego oddziału, którego obozowisko w Puszczy Augustowskiej, na Kozim Rynku było miejscem jednej z większych bitew w tym regionie.
Kozi Rynek
W okresie II wojny światowej teren gminy był bazą działalności oddziałów partyzanckich, w tym Straży Chłopskiej Chłostra, Armii Krajowej i innych. Liczne potyczki z okupantem upamiętniają tablice pamiątkowe w Sztabinie, Jaminach, Czarnym Lesie, Kryłatce i in.
Tablica pamiątkowa w Sztabinie
Ludność miejscowa płaciła wysoką cenę przeciwstawiając się okupantowi. O czym dziś świadczy m.in. murowany grób 24 wymordowanych przez hitlerowców mieszkańców okolicznych wsi, grób ten znajduje się w lesie pod Czarniewem.
Mogiła w Czarniewie
Okres powojennej walki o niepodległość zapisał się niemniej tragicznymi skutkami. Z terenu gminy 126 osób aresztowano i wywieziono w tzw. obławie lipcowej w 1945r. Jeszcze w początkach lat 50 działały zbrojne grupy partyzanckie. Współczesne społeczeństwo, w tym młodzież szkolna pamięta i opiekuje się miejscami walk i męczeństwa. Dumna jest z tradycji swych przodków.