Mogilnice

Obszar wsi należał w przeszłości do książęcej Puszczy Jamińskiej. W 1712 roku dzierżawcą tej Puszczy został Jerzy Stanisław Sapieha (zm. 1732), a po nim jego żona Teodora z Sołtanów (zm. 1774). Właśnie za czasów Sapiehów założono nową osadę zwaną Mogilnicą, w 1760 roku liczyła ona ponad 5 włók ziemi ornej z 20 gospodarzami, w 1780 rozrosła się do prawie 9 włók z 33 gospodarzami.[1] W 1789 roku notowano 32 dymy, czyli 32 gospodarzy i 140 mieszkańców. Większość z nich to byli dosyć bogaci chłopi odrabiający pańszczyznę przy pomocy własnych zwierząt pociągowych i własnych maszyn (sprzężaj), notowano wśród nich tylko 2 chałupników (ubogich chłopów).[2] Zatem wiek XVIII to czas intensywnego wyrębu dawnej puszczy na pola uprawne.

Zachował się opis wsi z wizytacji parafialnej z 1784 roku, czytamy w nim: Mogilnica- wioska do ekonomii grodzieńskiej do parafii kościoła jamińskiego, o trzy ćwierci mile od kościoła na zachodzie letnim położona. Do wioski od kościoła droga o pół mile polem, a ćwierć mile laskiem, w którym sama choina, sosna (...), bokiem lewym graniczy z wioską Czerniewo nazwaną o trzy ćwirci mile, droga wychodzi lasem, w którym lesie choina rośnie gospodarzów w tej wiosce Mogielnica[3].

Na początku XIX wieku była to bardzo duża miejscowość, liczyła w 1827 roku 42 domy i 254 mieszkańców[4].

Słownik Geograficzny z 1885 roku zapisał: Mogilnica alias Mogielnica, wieś powiat augustowski, gmina Dębowo, parafia Jaminy, odległość 22 wiorst od Augustowa. Leży na piaszczystej wyniosłości, górującej nad błotami rzeki Biebrzy, ma 54 domy, 505 mieszkańców, 1 305 mórg obszaru. (...) Wchodziła skład dóbr Łabno[5]. W 1911 roku wieś liczyła 521 mieszkańców.

W 1921 roku zorganizowano tutaj jednoklasową szkołę powszechną, istniała do wybuchu II wojny światowej, uczyło się w niej przeciętnie około 50 uczniów. Nauczycielami byli: Stefania Sowulówna (1927), Helena Niewiarowska (1927), Julia Szelążanka (1929) i Janina Maksymowiczówna (1931)[6].

W 1921 roku wieś Mogilnice liczyła 61 domów i 367 mieszkańców. Należała do gminy Dębowo.[7] Jak widać, liczba ludności dość znacznie się zmniejszyła wobec danych z 1911 roku.

Według mapy z okresu międzywojennego na północny-zachód od wsi istniał wiatrak, natomiast przy drodze do Lipowa kapliczka.

[1] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa...., s. 271.

[2] Tamże oraz  Ryżewski G, Dzieje...., s. 111.

[3] Wiśniewski J, Dzieje...., s. 55-56.

[4] Tabella miast i wsi...., tom II, s. 29.

[5] Słownik Geograficzny......, tom VI, s. 580.

[6] Jemielity W, Szkoły powszechne...., s. 16.

[7] Skorowidz miejscowości..., s. 2.